Tên di sản : Đình Ngọc Tích
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 2382/QĐ-UBND
Giới thiệu
Về cấu trúc của ngôi đình:
Đình Ngọc Tích trước kia có khu sân vườn rộng. Những năm gần đây, đất đai của ngôi đình đã bị thu hẹp và chuyển một phần một phần thành đất thổ cư. Hiện nay, đình Ngọc Tích nằm trên thửa đất số 185, có diện tích là 409m2. Đình nằm trên thế đất bằng phẳng tại trung tâm của làng Ngọc Tích. Từ ngoài vào, cổng đình nằm ở phía tây ngôi đình mới được xây dựng đơn giản bằng gạch mới và hồ vữa có diện tích rộng 2,5m; cao 2,6m; phía trên được làm hai tầng, 4 mái lợp ngói hạ long, trên cùng được đắp trang trí lưỡng long chầu mặt nhật. Cổng đình có tác dụng ngăn cách ngôi đình với bên ngoài bằng hai cánh cửa sắt được trang trí hoa văn đơn giản. Qua cổng của đình là phần sân và khuôn viên của đình. Khu vực này có hình vuông nằm ở phía trước và hai bên của ngôi đình, diện tích là 313m2. Sân đình có chiều dài 20m; chiều rộng 12m được lát gạch mới, có kích thước 30cm x 30cm. Phần còn lại của khuôn viên được dùng để trồng cây cảnh tạo cảnh quan cho ngôi đình. Tiếp giáp với phần sân là ngôi đình. Đình được làm quay mặt về hướng Nam phù hợp với thuyết phong thủy “Nam vị nhi thùy, nhi chi thiên hạ” (ngoảnh về hướng Nam thấy được mọi việc của thiên hạ). Theo lời kể của các cụ cao niên trong làng, chính nhờ hướng đại cát của ngôi đình, cho nên qua các thời kỳ lịch sử thời Lê – Nguyễn cho đến nay, làng Ngọc Tích đã có nhiều người đỗ đạt và được xã hội trọng dụng.
Hiện tại, đình là ngôi đình có kết cấu hình chữ nhật gồm 5 gian, 6 vì, đầu hồi bít ốc. Đình có hệ thống cửa bằng gỗ, được xây cuốn vòm gồm 1 cửa chính và một cửa phụ. Cửa chính nằm ở gian giữa của ngôi đình, có kích thước cao 2m; rộng 1,4m gồm 4 cánh cửa thượng song hạ bản bằng nhau. Cửa phụ gồm một cánh cửa bản gỗ, kích thước nhỏ hơn so với cửa chính. Cửa phụ gồm 1 cánh cửa bằng gỗ, có kích thước là 2m, rộng 85cm. Ngoài hai cửa trên tại gian thứ năm có một cửa sổ bằng gạch xiên hoa. Gian một, gian hai, gian bốn và gian năm có kích thước bằng nhau, rộng 1,9m. Gian 3 có kích thước lớn hơn, rộng 2m. Đình có kiến trúc đơn giản, bộ khung gỗ kiến trúc đăng đối, chắc chắn, chất liệu bằng gỗ lim và gỗ trường mật. Các hàng xà đều được soi gờ.
Cấu trúc vì kèo đơn giản theo thức kiểu giá chiêng kẻ suốt. Các vì hai, vì ba, vì bốn, vì năm có cấu trúc giống nhau, xà lòng nối hai đầu cột cái tiền và cột hậu, đỡ hai bộ cột của hai mái. Từ cột cái tiền, cột cái hậu nối với hai đầu cột quân tiền và hậu bằng đoạn xà nách. Khoảng cách từ cột cái đến cột quân là 90cm, từ cột cái tiền đến cột cái hậu là 1,9m. Khoảng cách từ cột quân tiền với tường phía trước là 0,55m; cột quân hậu với tường phía sau là 0,40m. Vì một và vì sáu đăng đối nhau, hai vì góc hồi này không có cột cái, thay cột cái bằng hai trụ tròn được gối trên xà vượt hai đầu cột quân qua bát đấu.
Các vì được liên kết với nhau bằng các xà dọc ở vị trí thấp hơn xà lòng, liên kết các đầu cột cái của các bộ vì và hàng xà được liên kết với nhau bằng kỹ thuật mộng ngoàm. Các tấm dong gối trên kẻ của các vì được khoét lỗ tròn với các kích thước đòn tay bằng luồng. Rùi, mè bằng luồng trải đều trên bộ mái. Thượng lương đình bằng gỗ lim, trên thượng lương ở giữa chính giữa có khắc chữ Hán ghi niên đại năm tôn tạo lại ngôi đình “Bảo đại thập nhị niên” (1936).
Như vậy, Đình Ngọc Tích tuy kiến trúc đơn giản, nhưng toàn bộ hệ thống kết cấu của ngôi đình từ các vì kèo, các hàng xà và hệ thống cột đỡ với chất liệu gỗ tốt được liên kết với nhau một cách hợp lý theo cách thức đăng đối, tạo cho ngôi đình chắc chắn thoáng mát.
Về hệ thống thờ tự:
Hiện nay, đình Ngọc Tích là nơi thờ các vị tiên hiền – những người trong làng đã đỗ đạt bằng con đường khoa cử và binh nghiệp, bao gồm 23 vị ban văn và 13 vị ban võ.
Tại đình có hai ban thờ gồm bàn thờ chính ở gian thứ ba (gian chính giữa) và bàn thờ ở gian thứ năm (đầu hồi phía Đông). Trên mỗi bàn thờ đều được gắn vào tường một bia đá một mặt khắc chữ Hán ghi tên của các vị tiên hiền được thờ. Bàn thờ ở gian chính giữa được làm bằng gạch có kích thước dài 2,5m; rộng 1m; cao 1m. Phía trên bàn thờ là tấm bia “Ngọc Tích bi ký” có kích thước dài 1,65m; cao 0,62m. Bàn thờ ở gian thứ năm được làm bằng đá tảng có kích thước rộng 0.52m; dài 1,05m; cao 0,5m. Phía trên bàn thờ là tầm bia “Phụng tự tiên hiền bi ký” có kích thước dài 2m; cao 1m.
Như vậy, đình Ngọc Tích là một trong những ngôi đình có niên đại tương đối sớm. Hệ thống kết cấu đơn giản nhưng chắc chắn, không gian hài hòa, thoáng mát. Hiện tại ở đây còn lưu giữ được những hiện vật có giá trị rất lớn. Vì vậy, đây là tích rất cần được xếp hạng công nhận và bảo vệ.
Các hiện vật trong di tích:
Hiện nay, ngoài phần kiến trúc, đình Ngọc Tích còn lưu giữ được những hiện vật đặc biệt có giá trị như:
Tấm bia “Văn ban tiên hiền” được tạo dựng năm Tự Đức thứ 5 (1852). Bia có kích thước cao 1,5m; rộng 0,6m. Trán bia khắc hình hổ phù, diềm bia trang trí hoa văn đơn giản. Bia một mặt, toàn văn khắc chữ Hán chân phương khoảng 16 dòng, 300 chữ ghi tên các vị tiên hiền trong làng đỗ đạt. Bia do ông Lê Thế Thứ người cùng xã, đỗ giải nguyên khoa Tân Sửu, đỗ Phó Bảng khoa Giáp Thìn niên hiệu Thiệu Trị thứ 4 (1844) làm quan đến chức Đô Đốc học Nghệ An soạn. Bia được đặt ở phía Tây tại sân đình.
Tấm bia “Phụng tự tiên hiền bi ký” được khắc vào thời Vĩnh Thịnh (1711). Bia một mặt, cao 1m; dài 2m, toàn văn khắc chữ Hán khoảng 50 dòng, 900 chữ. Bia được gắn với tường hồi phía Đông của ngôi đình.
Tấm bia “Ngọc tích bi ký” được xây dựng vào năm 1946. Bia một mặt, cao 0,5m; dài 1,5m. Toàn văn khắc chữ Hán chân phương khoảng 60 dòng, mỗi dòng từ 5 đến 14 chữ, riềm bia để trơn không trang trí hoa văn. Bia được gắn vào tường, phía trên bàn thờ ở gian chính giữa.
Ngoài các tấn bia còn nguyên vẹn, ở đây còn lưu giữ một đế bia bằng đá dài 1,04m; rộng 0,40m; cao 0,38m và các đồ thờ mới như:
Hai bát hương gốm; hai lọ hương bằng gỗ; hai cây nến; ba đài chén thờ.